Ochtend- of avondmens? Misschien ben je wel het lethargische- of namiddagtype
Door KRISTOF SIMOENS
06 feb. 2024 in GEZONDHEID
Je hebt ochtendmensen, avondmensen, en dan bestaan er nóg vier types. Handig om te weten welk type jij bent, om beter te kunnen slapen.
© 123RF
De ochtendstond heeft goud in de mond. Maar terwijl jij misschien de dag zo fris als een hoentje begint, loopt een ander na enkele koppen sterke koffie nog volop te geeuwen. ’s Avonds geldt dan het omgekeerde. Toch bestaan er niet twee, maar zes chronotypes. En het kan goed zijn om te weten welk type je bent.
Het zit in ons DNA
Bestaan er echt ochtend- en avondmensen, of beelden we ons dat gewoon in?„Het is allesbehalve inbeelding”, zegt professor Johan Verbraecken, medisch coördinator van het Multidisciplinair Slaapcentrum UZA en auteur van ’Slaap. Het nieuwe medicijn’. „Het zit in ons DNA en we worden er dus mee geboren. De ene is eerder een ochtendtype, de andere meer een avondtype.” Ook psychologe Annelies Smolders, het gezicht achter de online slaaptraining ’Start to Sleep’, spreekt van „een genetisch lot.” „Het is dus voor alle duidelijkheid geen stoornis, veeleer een accent in je bioritme.”
Ouderen vaak extreme ochtendtypes
Daarnaast spelen ook andere factoren zoals geslacht, hormonen, de seizoenen en de leeftijd mee. „Als kind zijn we bijvoorbeeld meestal eerder van het ochtendtype”, zegt Johan Verbraecken. „Tijdens de puberteit verschuiven vele jongeren naar eerder een avondtype, sommigen zelfs een heel-laat-avondtype. Om dan geleidelijk aan weer naar de ochtend te verschuiven, wat verklaart waarom er onder de 70’ers en 80’ers vaak veel extreme ochtendtypes zijn.”
De verschillende ’chronotypes’ volgens statistisch onderzoek van VUB-slaapexpert Olivier Mairesse bestaan er geen twee (ochtend- of avondtype) of – als we er ook de tussencategorie ’noch het ene, noch het andere’ bijnemen – drie ’chronotypes, maar eigenlijk zes.
Dit zijn de zes types:
- Ochtendtype (13 procent): actiever in de ochtend, minder actief naarmate de avond nadert.
- Avondtype (24 procent): minder actief in de ochtend, actiever naarmate de avond nadert.
- Dutterstype (18 procent): zowel ’s ochtends als ’s avonds actief, maar met een zeer sterke namiddagdip.
- Namiddagtype (15 procent): voelt zich overdag het best, maar heeft het ’s morgens en ’s avonds lastiger.
- Vigilante type (9 procent): is zowel ’s ochtends, ’s middags als ’s avonds in vorm.
- Lethargische type (16 procent): voelt zich wat suffer op alle momenten door de dag.
"Gezondheidsproblemen vallen niet uit te sluiten op langere termijn"
Vooral wie ’s nachts of in een wisselend ploegensysteem werkt, krijgt daar vaak mee te maken, bevestigt ook professor Verbraecken. „Circa 45 procent van de mensen die in shiftdiensten werken, heeft last van slaperigheid. Liefst 62 procent van de nachtwerkers kampt met slaapstoornissen. Zij lopen ook acht keer meer risico op een maagzweer, 15 keer meer risico op een depressie en hun levensverwachting neemt met 20 procent af.”
Licht is de grootste vijand van slaap
Kan ik mijn natuurlijke bioritme aanpassen en, zo ja, hoe? „Je zult geen ochtendtype worden als je van nature een avondmens bent, of vice versa”, zegt Annelies Smolders. „Je kunt er wel de scherpste kantjes wat afvijlen met bijvoorbeeld lichttherapie. Licht is namelijk de allergrootste vijand van slaap. En zeker het blauwe licht van je pc, tablet en smartphone. Dat licht houdt je overdag fris, maar remt ’s avonds de aanmaak van het slaaphormoon melatonine af. Leg ze daarom tijdig aan de kant.”
Speciale bril
De slaapexperte is naar eigen zeggen een extreem ochtendtype: „Dat is al eens lastig bij de overgang van zomer- naar winteruur of wanneer ik ’s avonds lezingen geef. Daarom draag ik een halfuurtje voor het donker begint te worden een speciale bril die licht projecteert op de onderkant van mijn netvlies. Zo krijgt mijn lichaam de indruk dat het langer dag blijft en stelt het de aanmaak van melatonine wat langer uit.”
„Ben je eerder een laat avondtype, dan kun je zo’n bril het best dragen als je opstaat”, zegt professor Verbraecken. „Twee à drie uur voor je gaat slapen, kun je dan 1 à 3 milligram melatonine nemen om de aanmaak van het slaaphormoon te bevorderen. Al pleit ik ervoor om zulks niet op eigen houtje te doen, maar je daarbij te laten begeleiden door een arts of slaapspecialist.”
Gespannen door slaaptekort
Is een aanpassing van het bioritme gevaarlijk of niet?„Ik zou er toch flink mee uitkijken”, vervolgt de professor. „Op korte termijn kom je daar wel mee weg, maar op langere tijd kan dat zich wreken.” Annelies Smolders zit op dezelfde golflengte: „Enkele jaren geleden was The 5 AM club een hype. In die bestseller pleit de Canadese leiderschapsgoeroe Robin Sharma ervoor om vroeger op te staan, zo rond 5 uur. Dat zou je productiviteit bevorderen.
Maar ik kreeg in mijn praktijk wel wat mensen over de vloer die slecht sliepen sinds ze om 5 uur opstonden. Door aan hun natuurlijke bioritme te morrelen, raakten ze overdag gespannen, waardoor ze ’s avonds moeilijker insliepen en hun slaapkwaliteit achteruitging. Resultaat: een vicieuze cirkel.” Verbraecken: „En het is niet zo evident om die te doorbreken en je oude, natuurlijke slaapritme weer op te pikken.”